literatuur recensie

‘Treurwil’ van Rik Van Puymbroeck: pakkende passages uit een weemoedig leven

Journalist Rik Van Puymbroeck werd eerder al drie keer gelauwerd als meesterverteller door de Stichting Verhalende Journalistiek. Nu heeft dat verhalende talent ook zijn weg gevonden naar een literair debuut: Treurwil.

Bij dit stukje past wellicht een kleine disclaimer. Ik leerde Rik Van Puymbroeck persoonlijk kennen in de lente van 1998. De kranten waar wij voor werkten waren net samengesmolten, en de toenmalige hoofdredacteur vond het een goed idee om de leiding van de gefuseerde sportredacties toe te vertrouwen aan twee jonkies. Ikzelf als eind twintiger, Rik als prille dertiger.

Terwijl ik nauwelijks ervaring had met sportjournalistiek, was Rik toen al een gewaardeerd wielerverslaggever. Met oog voor detail, met mededogen voor niet-winnaars en met een fijnbesnaarde pen die niet alleen de heroïek van het wielerleven, maar ook de duistere kanten liet zien. Op beide redacties werd meer dan voldoende gesakkerd op verslaggevers van de ‘andere kant’, die er uiteraard niets van bakten, maar het talent van Rik rees boven al dat kleingeestige gedoe uit, niemand die zijn kunnen in vraag stelde.

In de persoonlijke omgang was Rik eerder stil, op het afstandelijke af. Alsof hij zijn woorden opspaarde voor de verhalen die hij schreef. Wellicht was hij ze deels al aan het schrijven in zijn hoofd als hij weer eens dromerig voor zich uit zat te staren. Wat Rik zei deed ter zake, maar erg veel was het niet, en erg veel van zichzelf gaf hij evenmin prijs. Ik kan me ook niet één stemverheffing herinneren, Rik zijn timbre was rustig, warm.

In die tijd dacht ik dat hij net als ik iets te veel naar The Smiths of The Triffids had geluisterd, een wat melancholische jongeman met een hang naar schoonheid en een voorliefde voor het juist gekozen woord. Aan het eind van die zomer verloor hij zijn paar jaar oudere broer, wat de stilte nog sterker maakte.

Een kwarteeuw later leer ik dat het meer was dan louter romantische melancholie, er lag een vroeger drama aan ten grondslag. Als zeventienjarige zag Rik zijn beste vriend in zijn armen sterven na een ongeval met zijn nieuwe brommer. Het is de dag waarop hij werd geboren, noteert hij in de eerste zin van Treurwil, en die dag vergeet hij nooit. Pas veel later kwam het besef dat het hier ging om een diepgaande, traumatische gebeurtenis die het vervolg van zijn leven zou tekenen.

Hij schrijft het niet met zoveel woorden, maar wellicht werd op die vermaledijde 31^ste oktober ook de schrijver Rik Van Puymbroeck geboren. De man die in gedachten en woorden probeert te helen wat eigenlijk niet te helen valt. Tijd heelt alle wonden, zo luidt het spreekwoord, en bij verlies wensen we mensen sterkte, we adviseren hen te denken aan de mooie momenten, die te koesteren. Nooit wensen we iemand toe dat hij zijn terechte verdriet mag koesteren, dat het gemis er mag zijn.

En net daarover gaat Treurwil, over het toelaten van verdriet en gemis. In korte vertellingen die vaak teruggrijpen naar elkaar, probeert Van Puymbroeck juist de pijn toe te laten, probeert hij ruimte te creëren om volop te treuren. Niet uit een soort misantropie of andere neerslachtigheid, maar als een vorm van troost, een geschenk haast. Tegelijk beschrijft hij de gevoelens van een man die na zo’n drama nooit meer onbezorgd door het leven kan stappen, een twijfelende man. Dat wordt het pijnlijkst duidelijk als hij het heeft over zijn dochters. Er valt erg veel tussen de lijnen te lezen in dit boek, maar de vaderliefde en de zorgen die dat met zich meebrengt, die zit er heel duidelijk in verwerkt.

Treurwil is geen traditionele roman, er is nauwelijks een spanningsboog, er is niet eens een verhaal om na te vertellen. Van Puymbroeck verkent zijn eigen verdriet aan de hand van persoonlijke herinneringen, die soms moeilijk zijn terug te halen, of aan de hand van een oud notitieboekje, maar ook films, muziek, kerkhoven en andere (stads)landschappen, romans en gedichten passeren de revue. Het zijn passages uit een ietwat weemoedig leven, een worstelend bestaan, dat ook echt zijn mooie momenten kent. Want uit schoonheid put hij troost, schoonheid laat toe om te treuren. En treuren mag een onderdeel zijn van het leven. Neen, moet een onderdeel zijn van het leven.

Tegelijk verweeft hij de dood van zijn jonge vriend met die van zijn iets oudere broer Tom, die overleed in een auto-ongeval, en met die van zijn moeder. In tegenstelling tot de mannen die stierven was de moeder al een tijd ziek, haar dood kwam dus niet onverwacht. Toch krijgt ze een prominente plaats in het boek, al was het maar omdat Van Puymbroeck pas na haar overlijden beseft dat hij haar onvoldoende heeft gekend. En hij overpeinst de relatie met zijn vader, een even gesloten ziel als hijzelf. “Ik stam van een lijn van stille mannen”, noteert Van Puymbroeck. Dat gaat over de relatie met zijn vader, maar evengoed over zijn eigen hang naar de stilte. Een huis in een haast verlaten gehucht in de Auvergne speelt niet toevallig eveneens een belangrijke rol in dit boek. Boeken en een zelf aangeplante treurwilg zorgen er voor het leven.

In al die herinneringen, beschrijvingen en omzwervingen door zijn met verdriet gevuld hoofd, weet Van Puymbroeck het sentiment te vermijden. Hij mikt niet op tranen, integendeel. Treurwil laat zien dat het oké is om te treuren, zonder in al te donkere somberheid te verzwelgen. Dat alles in een meesterlijke taal, die door haar schoonheid troostend werkt. Niet overdadig, bij momenten zelfs zuinig. Van Puymbroeck noteert hoe hij zelf veel heeft geschrapt in deze teksten, zoals een boer zijn veld maait tot er alleen stoppels overblijven. Stoppels als leestekens. “Streepjes, komma’s, dubbele punten en vraagtekens. Ik gebruik ze graag. Ze zorgen voor stilstand.” Om stil te staan bij de dingen die er echt toe doen. Zoals liefde, en de keerzijde van die medaille, rouw.

Rik Van Puymbroeck, Treurwil, De Bezige Bij, Amsterdam, 2023, 208 p.

Beluister ook de vijfde aflevering van onze podcast De Eerste Keer, waarin Rik Van Puymbroeck en Meredith Greer met journalisten Anouk van Kampen en Dirk Vandenberghe in gesprek gaan over hun debuutromans.

• Bronzen Uil
• Bronzen Uil 2024
• debuutroman
• Rik Van Puymbroeck